Ήταν, παραδοσιακά, μια φτωχή αγροτική χώρα. Την δεκαετία του ’60 ανακάλυψε κοιτάσματα πετρελαίου. Αυτό δεν ήταν το αίτιο αλλά το έναυσμα για την πορεία της προς την ανάπτυξη. Η ύπαρξη του πετρελαίου δεν θα την οδηγούσε ποτέ στην ανάπτυξη, αντίθετα ήταν πιο πιθανό να την οδηγήσει στην εξαθλίωση όπως έγινε σε άλλες χώρες που είχαν επίσης πλούσιους φυσικούς πόρους. Εφάρμοσε αυστηρούς κανόνες διαχείρισης και το 1990 δημιούργησε το Κρατικό Ταμείο Πετρελαίου, ώστε τα τα έσοδα να επενδύονται βιώσιμα, προστατεύοντας την οικονομία από διακυμάνσεις των τιμών.
Κατάλαβε γρήγορα ότι η κοινωνική και η γενικότερη ανάπτυξη δεν θα μπορούσε να έρθει, πόσο μάλλον να είναι βιώσιμη και μακροχρόνια, εάν στηριχθεί μόνο στην εκμετάλλευση ενός δυνατού οικονομικού πόρου. Επένδυσε πολύ στους ανθρώπους. Ανέπτυξε ένα ισχυρό κοινωνικό κράτος, χρηματοδοτώντας δημόσια εκπαίδευση και υγειονομική περίθαλψη. Ενίσχυσε την ισότητα φύλων μέσω προγραμμάτων προσβασιμότητας και επιδοτήσεων γονικής άδειας και ενθάρρυνε την προσωπική ανάπτυξη των πολιτών της. Ενίσχυσε την συμμετοχή των πολιτών στη διακυβέρνηση, μείωσε τη διαφθορά και έδειξε εμπιστοσύνη στους θεσμούς. Παράλληλα, υιοθέτησε πρακτικές βιώσιμης ανάπτυξης και περιβαλλοντικής προστασίας. Η ενδυνάμωση της δημοκρατίας και των θεσμών αποτέλεσε ένα σημαντικό στοιχείο που υποστήριξε την ανάπτυξή της. Η κοινωνική δικαιοσύνη και ισότητα, ήταν ένας ακόμη τομέας που έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα. Μέσα από τις φορολογικές πολιτικές και τα προγράμματα κοινωνικής προστασίας, κατάφερε να περιορίσει τις ανισότητες. O δείκτης ανισότητας (gini index) της χώρας είναι από τους χαμηλότερους στον κόσμο.
Η Νορβηγία βρίσκεται στις κορυφαίες θέσεις του Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης (HDI) του ΟΗΕ, καταδεικνύοντας τη σύνδεση μεταξύ βιώσιμης διαχείρισης πόρων, ισχυρού κοινωνικού κράτους και κοινωνικής συνοχής.
Το παράδειγμα της Νορβηγίας, δείχνει πως μια χώρα μπορεί να χρησιμοποιήσει φυσικούς πόρους και πολιτικές για να επιτύχει κοινωνική ευημερία και μακροπρόθεσμη ανάπτυξη.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
Η Νορβηγία δεν βασίστηκε μόνο στην ανάπτυξη της οικονομίας της επικεντρώνοντας την ύπαρξή της σε έναν μόνο πλουτοπαραγωγικό πόρο, αλλά επέλεξε να τον χρησιμοποιήσει για να επιτύχει μία γενικότερη ανάπτυξη που θα οδηγούσε στην παραγωγή περισσότερου πλούτου και ακόμη μεγαλύτερης ανάπτυξης. Επέλεξε να επενδύσει στην κοινωνική ανάπτυξη.
Η κοινωνική ανάπτυξη αναφέρεται στη διαδικασία βελτίωσης των κοινωνικών δομών, της ποιότητας ζωής, της ισότητας και της συμμετοχής των ανθρώπων στην κοινωνία. Είναι ένας πολύπλευρος όρος που περιλαμβάνει την πρόοδο σε τομείς όπως η υγεία, η εκπαίδευση, η πρόσβαση σε ευκαιρίες, η δικαιοσύνη και η πολιτιστική ανάπτυξη. Η αποτύπωση της γίνεται σε όλα τα επίπεδα της ανθρώπινης δραστηριότητας και της σχέσης του κράτους με τους πολίτες του.
Οικονομικά εμφανίζεται με την αύξηση του εισοδήματος ανά κάτοικο, μείωση της φτώχειας και της ανεργίας.
Κοινωνικά οι πολίτες έχουν δωρεάν πρόσβαση στην εκπαίδευση (ποσοστά εγγραφής και ολοκλήρωσης), στην δημόσια υγεία (μείωση της παιδικής θνησιμότητας, αύξηση του προσδόκιμου ζωής), και ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής (μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων).
Οι πολίτες έχουν ισότιμη πρόσβαση σε μία ανεξάρτητη δικαιοσύνη και στους θεσμούς. Η πολιτεία ενισχύει πρακτικά και συνεχώς την συμμετοχή των πολιτών στις αποφάσεις και η δημοκρατία δεν εξαντλείται μόνο στην περιορισμένη και καθοδηγούμενη συμμετοχή του στις εκλογές, αλλά του επιτρέπει να συμμετέχει και να επηρεάζει ενεργά σε κάθε κυβερνητική απόφαση.
Η πολιτεία ενισχύει τον πολιτισμό ως πεδίο κοινωνικής παιδείας και διαμόρφωσης μιας βελτιωμένης κοινωνικής κουλτούρας και συμμετοχής. Υποστηρίζει την συνεργασία και τον εθελοντισμό και δημιουργεί ευκαιρίες για κοινωνική κινητικότητα.
Η έμφαση στο περιβάλλον και στις υποδομές είναι καθοριστική για την βιωσιμότητα οποιασδήποτε οικονομικής ανάπτυξης. Δεν μπορεί να οριστεί μία οικονομική ανάπτυξη που να μην σχετίζεται και να μην εξαρτάται, άμεσα ή έμμεσα από την βιωσιμότητα του περιβάλλοντος. Το ίδιο ισχύει και για την ποιότητα του βιοτικού επιπέδου των ανθρώπων.
ΕΛΛΑΔΑ
Στην Ελλάδα ακούμε πολλές φωνές να ισχυρίζονται ότι υπάρχει ανάπτυξη και ότι η χώρα βρήσκεται σε ανοδική πορεία. Όμως πόσο πραγματικά απέχει η ανάπτυξη από την Ελλάδα;
Ποιοι είναι οι μύθοι για την ανάπτυξη στην Ελλάδα;
Αύξηση του ΑΕΠ
Μύθος: Η Ελλάδα αναπτύσσεται επειδή κατέγραψε ρυθμό ανάπτυξης περίπου 2,2% το 2024, σύμφωνα με εκτιμήσεις της Τράπεζας της Ελλάδος. Όταν η οικονομία αναπτύσσεται, όλοι ευημερούν.
Πραγματικότητα: Στην πραγματικότητα η ανάπτυξη αυτή οφείλεται κυρίως στην ενίσχυση του τουρισμού, τις αυξημένες ιδιωτικές καταναλωτικές δαπάνες και την καλύτερη απορρόφηση κονδυλίων από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Επίσης σε αναπτυσσόμενες χώρες, όπως η Ελλάδα, ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ είναι μεγαλύτερος από τις αναπτυγμένες, οι οποίες έχουν ήδη υψηλά επίπεδα ανάπτυξης και ο ρυθμός τους παραμένει σταθερός. Η αύξηση του ΑΕΠ δεν σημαίνει καλύτερη ποιότητα ζωής για όλους. Το ΑΕΠ δεν υπολογίζει την παραγωγή και την ποιότητα ζωής του μέσου όρου αλλά συνολικά της χώρας. Έτσι το ΑΕΠ μπορεί να αυξηθεί εάν ο πλούτος συγκεντρώνεται σε λίγους. Πράγματι, ένα μεγάλο ποσοστό νοικοκυριών αντιμετωπίζει οικονομική δυσπραγία, με το 36% να δυσκολεύεται να καλύψει βασικές ανάγκες. Η ευημερία στην Ελλάδα επικεντρώνεται σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, που εκπροσωπούνται από την μειοψηφία του πληθυσμού.
Ανεργία
Μύθος: Η ανεργία έχει μειωθεί σημαντικά την τελευταία δεκαετία, φτάνοντας σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα μετά την κρίση. Το 2024 η ανεργία αναμένεται να παραμείνει κάτω από το 10%, από 27% που ήταν στο αποκορύφωμα της κρίσης
Πραγματικότητα: Γίνεται σύγκριση της ανεργίας με ακραίες οικονομικές συνθήκες, όπως είναι η περίοδος των μνημονίων. Η ποιότητα των θέσεων εργασίας που δημιουργήθηκαν είναι κακή, αφού πρόκειται για εποχιακή εργασία βασισμένη στον τουρισμό, χαμηλής εξειδίκευσης, μερικής απασχόλησης, χαμηλής παραγωγικότητας και χαμηλών αμοιβών. Ο ορισμός της ανεργίας και ο τρόπος που καταμετριέται παρουσιάζει μια πλασματική θετική εικόνα για την αγορά εργασίας. Η Ελλάδα βρίσκεται στις πρώτες θέσεις μακροχρόνιας ανεργίας στην Ευρώπη.
Βιώσιμη Ανάπτυξη & Καινοτομία
Μύθος: Οι επενδύσεις σε ψηφιακό μετασχηματισμό και πράσινη ενέργεια δείχνουν στροφή προς την καινοτομία. Η Ελλάδα ακολουθεί μια μακροπρόθεσμα βιώσιμη πορεία ανάπτυξης.
Πραγματικότητα: Αν και υπάρχουν επενδύσεις μέσω ευρωπαϊκών προγραμμάτων, η Ελλάδα παραμένει στις τελευταίες θέσεις της ΕΕ σε δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη. Η καινοτομία παραμένει περιορισμένη, και οι εξαγωγές υψηλής τεχνολογίας είναι χαμηλές. Η εξάρτηση από τον τουρισμό και την κατανάλωση δημιουργεί ένα ευάλωτο οικονομικό μοντέλο. Η μη διαφοροποίηση της παραγωγικής βάσης και η αργή πρόοδος στις πράσινες επενδύσεις περιορίζουν τη βιωσιμότητα. Ο Τουρισμός εξακολουθεί να αποτελεί την ατμομηχανή της ελληνικής οικονομίας, με έσοδα το 2023 που ξεπέρασαν τα 18Β. Ωστόσο ο Τουρισμός δεν μπορεί να αποτελέσει από μόνος του πυλώνα ανάπτυξης για μια κοινωνία. Οι θέσεις εργασίας που προσφέρει είναι χαμηλής εξειδίκευσης, περιστασιακές και δεν αξιοποιούν το ποιοτικό εργατικό δυναμικό της χώρα. Συνδέεται ελάχιστα με καινοτόμες εφαρμογές.
Οικονομική & πολιτική ανεξαρτησία
Μύθος: Η χώρα βασίζεται πλέον σε δικούς της πόρους. Η μείωση του χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ δείχνει διαχειρίσιμη κατάσταση.
Πραγματικότητα: Η οικονομία εξακολουθεί να εξαρτάται από ευρωπαϊκά κονδύλια. Το RRF χρηματοδοτεί μεγάλα έργα υποδομών, ενεργειακής μετάβασης και ψηφιακού μετασχηματισμού. Ωστόσο, η απορρόφηση αυτών των κονδυλίων είναι προϋπόθεση για την ανάπτυξη, καθιστώντας την οικονομία ευάλωτη στην ταχύτητα υλοποίησης των σχετικών έργων. Οι διεθνείς αγορές και οι θεσμοί έχουν ισχυρό ρόλο στη χάραξη πολιτικής. Το απόλυτο επίπεδο του δημόσιου χρέους παραμένει εξαιρετικά υψηλό. Η μείωση οφείλεται κυρίως στην αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ και όχι σε ουσιαστική μείωση της χρέωσης. Το χρέος είναι κυρίως στα χέρια ευρωπαϊκών θεσμών, όπως ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ESM). Οι δόσεις αποπληρωμής συνδέονται με αυστηρούς δημοσιονομικούς κανόνες, περιορίζοντας την ανεξαρτησία στη χάραξη και εφαρμογή πολιτικής
Η χώρα έχει συνδέσει την οικονομία της με τον Τουρισμό. Έναν κλάδο που δεν μπορεί να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στην ανάπτυξη καμίας οικονομίας. Ο κλάδος αυτός είναι πολύ επιρρεπής σε εξωγενείς καταστάσεις όπως φυσικές καταστροφές, αλλαγή πολιτικών συσχετισμών, πολέμους, οικονομική κρίση. Η πανδημία ήταν ένα δυνατό παράδειγμα που έδειξε πόσο μπορεί να κλονιστεί ο κλάδος από τέτοια γεγονότα.
Η Ελλάδα είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ, και η εξωτερική της πολιτική συνδέεται στενά με τις κατευθύνσεις αυτών των οργανισμών.
Για παράδειγμα:
Στην κρίση της Ουκρανίας, η Ελλάδα συμμετέχει ενεργά στις κυρώσεις κατά της Ρωσίας, γεγονός που επηρεάζει τις σχέσεις με χώρες όπως η Τουρκία.
Οι αμυντικές δαπάνες της Ελλάδας είναι οι υψηλότερες στην ΕΕ ως ποσοστό του ΑΕΠ, εν μέρει λόγω των εξωτερικών πιέσεων και της εξάρτησης από τις ΗΠΑ για εξοπλισμούς
Ενεργειακή ανεξαρτησία
Η Ελλάδα επιδιώκει ενεργειακή μετάβαση, αλλά εξαρτάται από εξωτερικούς παράγοντες για χρηματοδότηση και τεχνογνωσία.
Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας χρηματοδοτούνται κυρίως από ευρωπαϊκά προγράμματα.
Παράλληλα, η ενεργειακή ασφάλεια της χώρας εξαρτάται από τις εισαγωγές φυσικού αερίου μέσω διεθνών αγωγών.
