Αιώνες τώρα η ανθρωπότητα προβάλει την ομορφιά ως το πλέον καταλυτικό κριτήριο για την αρχή κάθε στενής διαπροσωπικής σχέσης. «Έρωτας με την πρώτη ματιά» λένε. Στην ελληνική μυθολογία ο Θησέας ερωτεύτηκε την Αριάδνη με την πρώτη ματιά. Το ίδιο συνέβη και στον Περσέα και την Ανδρομέδα. Και η πρώτη αυτή ματιά αναμφισβήτητα έχει να κάνει με εξωτερικά χαρακτηριστικά. Από την αρχαιότητα ως σήμερα, σε όλες τις μορφές τέχνης, ακόμη και στα παραμύθια, μικρών ή ενηλίκων, η ομορφιά – επομένως το οπτικό κριτήριο – είναι αυτό που θα καθορίσει και θα ενώσει τις ζωές των περισσότερο παρορμητικών πρωταγωνιστών. Τουλάχιστον μέχρι το διαζύγιο! Σήμερα υπάρχουν τουλάχιστον επτά δισεκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη. Άραγε πώς μπορεί να είναι κάποιος τόσο σίγουρος ότι η συγκεκριμένη «πρώτη ματιά» είναι η καθοριστική μία και μόνη;
Το παράδοξο είναι ότι αν με τη λέξη «έρωτα» εννοούμε τις χημικές εκείνες διεργασίες που πραγματοποιούνται στον ανθρώπινο εγκέφαλο όταν στον χώρο εντοπίζεις εκείνον τον έναν ή τη μία, τότε όλα όσα συμβαίνουν τη στιγμή αυτή διαδραματίζονται σε ελάχιστα δευτερόλεπτα, χρόνο πολύ μικρότερο από τη διάρκεια της αναγνωριστικής αυτής πρώτης ματιάς. Εκεί καταλήγει με έρευνά της, που δημοσιεύτηκε το 2010, η καθηγήτρια ψυχολογίας και νευρολογίας στο Πανεπιστήμιο των Συρακουσών Stephanie Ortigue. Μετά από εξέταση και μελέτη πολλών συμμετεχόντων σε μηχανήματα μαγνητικής τομογραφίας συμπέρανε ότι δώδεκα περιοχές του εγκεφάλου «φωτίζονται» και ορμόνες όπως η βασοπρεσίνη, η ντοπαμίνη και η οξιτοκίνη εκχύνονται σε αυτόν σε δύο μόλις δευτερόλεπτα από τη στιγμή που θα σηκώσει κάποιος τα μάτια του σε κάποιον άλλον. Τίθεται το ερώτημα. Ποιος έρωτας μπορεί να γεννηθεί σε λιγότερο από δύο δευτερόλεπτα; Στον χρόνο αυτόν μετά βίας μπορεί να ολοκληρωθεί η διαδικασία του να αντιληφθεί κάποιος τα βασικά εξωτερικά χαρακτηριστικά του ελκυστικού απέναντι προσώπου, για ποιον έρωτα μιλάμε;
Ο οπτικός μύθος του έρωτα αποδομείται αν κατανοήσουμε ότι είναι η λαγνεία αυτό που συμβαίνει με την πρώτη ματιά και όχι ο έρωτας. Γενετιστές και βιολόγοι έρχονται να επιβεβαιώσουν ότι είναι τα γονίδιά μας που ανακινούν το όλο θέμα στον εγκέφαλό μας για κάθε τέτοια «πρώτη ματιά», μιας και για εκείνους πάνω ή κάτω από όλα δεν είμαστε τίποτα άλλο από μηχανές αναπαραγωγής. Η λαγνεία είναι που μας κάνει να επιθυμούμε άμεσα τη διαπροσωπική επαφή και τη συναισθηματική/σεξουαλική συσχέτιση με τον άνθρωπο που μόλις γνωρίσαμε κι όχι ένας έρωτας που γεννήθηκε από μια «πρώτη ματιά».
«Ο έρωτας είναι τυφλός» έρχεται να πει ο αντίποδας. Καμία «πρώτη ματιά» δεν απαιτείται για να ερωτευτεί κάποιος. Ο Βαγγέλης Αυγουλάς, δικηγόρος, επικεφαλής νεολαίας Πανελληνίου Συνδέσμου Τυφλών, επιστημονικός συνεργάτης Υπουργείου Εσωτερικών και εκ γενετής τυφλός έρχεται να συνηγορήσει υπέρ αυτής της άποψης σε μια εκπληκτική ομιλία στο Tedx. «Να το δούμε και λίγο πιο επιστημονικά. Στην ψυχανάλυση τι λένε; Ότι ερωτευόμαστε αυτόν ή αυτή που έχει την απάντηση, ή μία απάντηση, στην ερώτηση “ποιος είμαι;” Προφανώς, λοιπόν, δεν ερωτευόμαστε αυτόν ή αυτή που θα μας απαντήσει στην ερώτηση “πώς μοιάζω” ή “με ποιον μοιάζω;” Οπότε οι ειδικοί δια της επιστήμης, εγώ που το ζω από όταν γεννήθηκα και εσείς, έστω δια της πλαγίας οδού, μπορούμε να καταλήξουμε στο εξής. Η όραση είναι μία τεμπέλικη αίσθηση που συχνά καταδικάζει σε μια γλυκιά αιχμαλωσία της πρώτης ματιάς και της πρώτης εντύπωσης. Άλλωστε παντού, από όλα τα προϊόντα ως και όλες τις υπηρεσίες, για την προσέλκυση του ενδιαφέροντος τον πρώτο ρόλο τον παίζει μία καλή και ευπαρουσίαστη βιτρίνα. Αλλά πρέπει να μάθουμε να ερωτευόμαστε χωρίς όραση, πρέπει να αποφυλακίσουμε τις απολαύσεις του έρωτα και της αγάπης από τα οπτικά δεσμά, γιατί μόνο έτσι θα ζήσουμε αυτά τα όμορφα, τα θεϊκά, θα έλεγα, συναισθήματα στην υπέρτατη έκτασή τους. Κι αν κάποιοι δηλώνετε πως, από άποψη, θέλετε ακόμα να ερωτεύεστε το κουτί και όχι το περιεχόμενο, τότε μάλλον θα καταλήξετε το “κουτί” να το γράφετε όχι με γιώτα αλλά με όμικρον γιώτα.»
Υπάρχει μια άλλη κατηγορία ανθρώπων που χρησιμοποιούν την έκφραση «ο έρωτας είναι τυφλός» στοχεύοντας στο να δικαιολογήσει όλους όσους ερωτεύονται και δεν αναγνωρίζουν ελαττώματα υπαρκτά και λανθασμένες συμπεριφορές. Κυριολεκτώντας, φρονιμότερο θα ήταν να μην κάνουμε κατασπατάληση αυτής της μεγάλης αλήθειας που βρίσκεται σε αυτή τη φράση απλά για να μην πούμε λέξεις όπως «αδυναμία», «επιπολαιότητα» ή «ανωριμότητα». Ο έρωτας είναι «τυφλός» γιατί επιλέγουμε χωρίς την αίσθηση της όρασης και γιατί ερωτευόμαστε μέσα από μια ψυχική διαδρομή. Όχι επειδή είμαστε αδύναμοι να διακρίνουμε το ποιον έχουμε πραγματικά απέναντί μας. Και κόντρα στην ισχυρή πεποίθηση και τελικά στον μύθο περί της κυριαρχίας της εικόνας ως το πρώτο, σε σειρά και σε ισχύ, κριτήριο για τη διαλογή του προσώπου που θα επιλέξει κάποιος σαν το υποψήφιο ταίρι του, αντιστέκεται σθεναρά μια άλλη κουλτούρα. Εκείνη που αφαιρεί την αίσθηση της όρασης από το σκηνικό του να αρχίζεις να ερωτεύεσαι, αποδυναμώνοντάς την προηγουμένως. Γιατί όχι, αποδομώντας την κιόλας.
Αλήθεια, εάν υπήρχε πραγματικά έρωτας «με την πρώτη ματιά», αυτό που επιπόλαια ορισμένοι προφέρουν και υποστηρίζουν, τι μέλλον και ποια σεξουαλική ζωή θα είχαν τα τόσα εκατομμύρια τυφλών ανθρώπων στον πλανήτη; «Βρίσκω εξαιρετικά γοητευτικό έναν άνδρα με ωραία φωνή που μυρίζει όμορφα. Είμαι επίσης πολύ απτικός τύπος και με το άγγιγμα χαρτογραφώ πράγματα, όπως και σώματα.» «Ελκύομαι σεξουαλικά από την προσωπικότητα των κοριτσιών. Με γοητεύουν αυτά που λένε, ο τρόπος που τα λένε, η φωνή τους, η προφορά τους κτλ. Κάποιες τοπικές προφορές είναι πιο ερεθιστικές από άλλες. Η σωματική επαφή, επίσης, παίζει συχνά κυρίαρχο ρόλο στη σεξουαλική έλξη των τυφλών. Προσέχω πόσο απαλό είναι το δέρμα της και την αίσθηση των μαλλιών της, ειδικά αν είναι μακριά. Όταν φαντασιώνομαι, το μυαλό μου επινοεί εικόνες.» «Οι τυφλοί δεν μπορούν να θαυμάσουν την ομορφιά κάποιου από μακριά, να έχουν οπτική επαφή ή να αντιληφθούν τη γλώσσα του σώματος. Αυτό σημαίνει πως χρειαζόμαστε άμεση διάδραση με κάποιον, προτού νιώσουμε σεξουαλική έλξη. Μια από τις μεγαλύτερες παρεξηγήσεις για μας είναι ότι αγγίζουμε τα πρόσωπα των άλλων, για να προσδιορίσουμε τα χαρακτηριστικά του προσώπου και να αποφασίσουμε αν μας αρέσουν ή όχι. Αυτό δεν συμβαίνει. Για μένα, η σεξουαλική έλξη βασίζεται κυρίως στο ένστικτο. Το μυαλό μου αποφασίζει αν μου αρέσει κάποιος συνήθως μέσα σε πέντε δευτερόλεπτα.» Τρεις τυφλοί άνθρωποι μιλούν για τον έρωτα έξω από τον οπτικό του μύθο.
Τον επίλογο έρχεται πάλι να δώσει ο κύριος Αυγουλάς με τον εκπληκτικό τρόπο που έκανε επίλογο και στη δική του συγκινητική ομιλία περί του μύθου του οπτικού έρωτα. «Εσύ που με ακούς τόση ώρα και δεν σου αρέσει στη φωτογραφία της ταυτότητάς σου, αλήθεια, δεν μαγειρεύεις ωραία; Δεν ευχαριστιέσαι τις ρομαντικές βόλτες κάτω από το φεγγαρόφωτο; Δε σου αρέσει μία αγκαλιά και έξω να βρέχει και να βγείτε μαζί στη βροχή; Δεν είσαι ευρηματικός και δεν ταιριάζεις μία χαρά καινούργια συνθήματα για την αγαπημένη του ομάδα στο ποδόσφαιρο; Δε γράφεις ωραία μουσική ή καλά στιχάκια; Δεν είσαι ο οργανωτικός ή η πλακατζού της παρέας; Τίποτα από όλα αυτά δεν είσαι εσύ που με ακούς τόση ώρα; Είσαι μόνο μία οπτική περιγραφή ή μια φωτογραφία; Μια εξωτερική εμφάνιση; Θες να μου πεις ότι είσαι μόνο μία βιτρίνα ενός εαυτού που δεν θες να στον εξερευνήσουν ποτέ και δεν ξέρεις καν ούτε να τον περιγράψεις; Αν ήταν ο έρωτας ταυτισμένος με την εικόνα αν ο έρωτας σήμαινε έλξη με την όραση, τότε στη σημερινή εποχή των εικόνων οι γυναίκες μοντέλα θα ήταν ερωτευμένες με τους άντρες κούκλους. Και όλοι οι άλλοι;
» Άρα μήπως να πάμε όλοι μαζί να καταρρίψουμε τον οπτικό μισθό του έρωτά; Σας συμφέρει! “Δεν υπάρχουν άσχημοι και όμορφοι άνθρωποι, έξυπνοι και χαζοί. Υπάρχουν μόνο άνθρωποι που αγαπήθηκαν και άνθρωποι που δεν αγαπήθηκαν” έλεγε η αξέχαστη Μαλβίνα Κάραλη. Ο καθένας μας έχει δικαίωμα να ερωτευτεί και να τον ερωτευτούν. Αδιαπραγμάτευτο δικαίωμα, χωρίς υποχωρήσεις και συμβιβασμούς. Δικαίωμα συνυφασμένο με την ίδια τη ζωή. Ανεξάρτητα από το τι άποψη έχει η όραση γι’ αυτό, ανεξαρτήτως εικόνας. Ανεξάρτητα από κάθε δυσλειτουργία και δυσμορφία ίσως που έχει το σώμα μας ή το σώμα αυτού που βρίσκεται απέναντί μας.»