Μέχρι σήμερα η λέξη επιδημικός (viral) ήταν συσχετισμένη με κάτι εξαιρετικά επιθυμητό και επιδιωκόμενο: Τον τρόπο αλλά κυρίως την ταχύτητα μετάδοσης μηνυμάτων μέσα από τα social media. Όταν όμως μιλάμε για την μετάδοση μιας επιδημίας τα πράγματα γίνονται σοβαρά και επικίνδυνα. Ο κορωνοϊός επανέφερε την πραγματική έννοια του όρου και μας άλλαξε την ζωή μας βάζοντάς την σε κίνδυνο. Αμφισβήτησε έννοιες που θεωρούνταν αυτονόητες και μεγέθυνε την σημασία πράξεων που θεωρούνταν ασήμαντες, στρέφοντας βίαια το ονειροπόλο βλέμμα της ανθρωπότητας από τους ψηλούς ουρανοξύστες και τα ταξίδια σε άλλους πλανήτες, πίσω στην Γη.
Όμως μέσα από ένα τέτοιο τραγικό γεγονός, θα μπορούσε να προκύψει κάτι θετικό για την ανθρωπότητα; Σίγουρα ναι. Ο κορωνοϊός άλλαξε τον τρόπο της ζωής και της σκέψης μας, προσφέροντας στην ανθρωπότητα μία σειρά από χρήσιμα μαθήματα, σε ατομικό, κοινωνικό αλλά και επιχειρηματικό επίπεδο. Οφείλουμε να βγουμε πιο δυνατοί και πιο σοφοί μετά την καταπολέμησή του.
Άτομο
Ο ιός, περισσότερο από την υγεία μας δοκιμάζει την ωριμότητά μας. Μας έβαλε κάποια απλά τεστ, π.χ. εγκλεισμός στο σπίτι, και προκάλεσε την ικανότητατά μας να συμμορφωθούμε με απλούς κανόνες με αντάλλαγμα την υγεία μας. Οι κανόνες είναι σαφείς και εύκολοι ώστε να μπορούν να γίνουν κατανοητοί από όλους ανεξαρτήτως ηλικίας, εκπαίδευσης και κοινωνικής τάξης. Δοκίμασε την αντίληψή μας να αξιολογήσουμε την σημαντικότητα τήρησης αυτών των κανόνων θυσιάζοντας κάποιες καθημερινές, επαγγελματικές ή θρησκευτικές μας συνήθειες. Μας έδειξε την ανάγκη σύνδεσης αλλά και εξάρτησης μας με τους άλλους ανθρώπους ανεξαρτήτως κουλτούρα, θρησκείας ή άλλων χαρακτηριστικών.
Απευθύνθηκε στο ανθρώπινο είδος, προσβάλλοντας το τεράστιο εγώ του, αναδεικνύοντας την αδυναμία και την μικρότητά του απέναντι σε ένα μικροσκοπικό ιο, απέναντι στην φύση. Αμφισβήτησε την πεποίθηση του ότι έχει κυριαρχήσει το σύμπαν, ή τουλάχιστον στον πλανήτη, διδάσκοντάς του ταπεινότητα.
Αποκάλυψε τις πραγματικές μας αξίες. Λένε ότι σε δύσκολες στιγμές αποκαλύπτεται ο πραγματικός χαρακτήρας του ανθρώπου. Σήμερα δοκιμάζεται ο αλτρουϊσμός μας και η ατομική μας ευθύνη. Το αποδεικνύουμε καθημερινά. Όταν προμηθευόμαστε σε υπερβολικές ποσότητες είδη πρώτης ανάγκης αδιαφορώντας εάν θα περισσέψουν για τον συνάνθρωπό μας, όταν η άντληση της προσωπικής ευχαρίστησης για συναναστροφή με τους φίλους μας, υπερτερεί του σεβασμού στην δημόσια υγεία. Αξίες του ανθρώπινου είδους, όπως η ανθρωπιά, ο σεβασμός, η τιμιότητα, η συνεργασία και η ταπεινότητα υποβαθμίζονται μπροστά στο πρωτόγονο ένστικτο της επιβίωσης. Ωστόσο, στην περίπτωση της πανδημίας, η επιβίωσή μας εξαρτάται ακριβώς από αυτόν τον σεβασμό των ανθρώπινων αξιών. Ενώ στις υπόλοιπες καταστάσεις επιβίωσης, π.χ. πολέμους, ο άνθρωπος σκέφτεται ατομικά για να σωθεί, η επιδημία του κορωνοϊού τον υποχρεώνει να σκεφτεί συλλογικά ως ανθρώπινο είδος, αφού η ατομική μας ασφάλεια δεν έχει νόημα εάν οι υπόλοιποι νοσήσουν.
Προκαλεί την ευφυία μας. Σε περιόδους πανικού ο εγκέφαλός μας λειτουργεί συνήθως ενστικτωδώς και όχι βάση της λογικής. Όμως, σήμερα με την ευρεία πληροφόρηση, στην οποία έχουμε πρόσβαση όλοι μας, είναι θέμα στοιχειώδους ευφυίας να αξιολογήσει κάποιος την επικινδυνότητα πχ. συνάθροισης σε κλειστούς χώρους, την κοινή χρήση ενός σκεύους, όπως απαιτεί η διαδικασία της Θείας Κοινωνίας, ή την ανοησία στην αγορά μεγάλων ποσοτήτων χαρτιού υγείας.
Επαναπροσδιορίζει δεδομένες συνήθειες όπως το επίπεδο προσωπικής υγιεινής. Απαιτεί την σωστή απολύμανση των χεριών και την εν γένει φροντίδα της ατομικής υγιεινής, που, όπως αποδεικνύεται, δεν ήταν τόσο αυτονόητη όσο πιστεύαμε.
Κοινωνία
Ο Covid-19 επαναπροσδιορίζει την έννοια της κοινωνίας αλλά και τον ρόλο του ατόμου μέσα σε αυτή. Μας έμαθε κάτι πολύ σημαντικό. Ότι ανεξάρτητα της θρησκείας, της φυλής, της εθνικότητας, και οποιωνδήποτε άλλων ιδιαίτερων φυσικών ή τεχνιτών χαρακτηριστικών που χρησιμοποιούμε για να διαχωρίσουμε τους ανθρώπους, εξακολουθούμε να έχουμε κάτι κοινό. Ανήκουμε όλοι στο ανθρώπινο είδος, το οποίο μοιράζεται έναν μοναδικό πλανήτη στον οποίο οφείλει να συμβιώσει και να αλληλεπιδρά αρμονικά επιδιώκοντας το όφελος του συνόλου της ανθρωπότητας.
Ο ιός αφορά όλο το ανθρώπινο είδος χωρίς διακρίσεις. Αυτή του η ιδιότητα δοκιμάζει σημαντικά το αίσθημα της κοινωνικής μας ευθύνης. Η μεταδοτικότητα του ιού είναι τόσο μεγάλη που μία ανώριμη στάση ενός ατόμου μπορεί να επηρεάσει δραματικά το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Για την αντιμετώπιση της κατάστασης, απαιτείται υπευθυνότητα από το σύνολο της κοινωνίας. Η συνειδητοποίηση του κάθε ατόμου για την ευθύνη και τον ρόλο του στο κοινωνικό σύνολο είναι θεμελιώδης για την επιβίωση ολόκληρης της κοινωνίας.
Σήμερα, υποχρεωνόμαστε να συμπεριφερόμαστε με τρόπο που θεωρητικά θα έπρεπε να είναι δεδομένος σε μία σύγχρονη πολιτισμένη κοινωνία. Κρατάμε κοινωνικές αποστάσεις από τους συνανθρώπους, σεβόμαστε τον χώρο τους, αποφεύγουμε τον συνωστισμό, φροντίζουμε την προσωπική μας υγιεινή, εκτιμούμε την προσφορά των επαγγελματικών ομάδων στην κοινωνία, αντιλαμβανόμαστε την σημαντικότητα της τεχνολογίας στην ζωή μας, αναθεωρούμε εν γένει τον σύγχρονο τρόπο ζωής. Σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να θεωρηθεί μία πανδημία ως αναγκαία κατάσταση για να γίνουν όλα τα παραπάνω, αλλά ως μία ευκαιρία να σκεφτούμε ότι θα έπρεπε να κάναμε στην προηγούμενη καθημερινότητα μας.
Καλούμαστε λοιπόν, να επαναπροσδιορίσουμε και να τοποθετούμε εκ νέου τα ερωτήματα στα οποία λανθασμένα θεωρήσαμε ότι είχαμε απαντήσει:
- Πόσο αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας ως μέλος μιας οργανωμένης κοινωνίας ή ενός ευρύτερου συνόλου; Πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος μας και ποια η ευθύνη μας για την κοινωνία που βιώνουμε;
- Πως η ευημερία του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου είναι θεμελιώδης για την προσωπική μας ευημερία και το αντίστροφο; Η αλληλεγγύη είναι απλά μία ένδειξη μεγαλοψυχίας και οικειοθελούς προσφοράς ή μια απαραίτητη ατομική συμπεριφορά για την επιβίωση της κοινωνίας;
- Πως οι απλές καθημερινές πράξεις μας όπως π.χ. η προσωπική καθαριότητα, μπορεί να επηρεάσει άμεσα και δραματικά όχι μόνο το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο αλλά το ανθρώπινο είδος;
Εάν αυτά τα ερωτήματα εξεταστούν και εκτός του πλαισίου της πανδημίας, θα βοηθηθούμε να βρούμε λύσεις, ή τουλάχιστον ερμηνείες, για τα προβλήματα που απασχολούν τις σύγχρονες κοινωνίες, σε όλα τα επίπεδα (οικονομία, πολιτική, πολιτισμός, άνθρωπος, περιβάλλον).
Αξιοσημείωτη είναι η άμεση και θετική επίδραση στο περιβάλλον, της αλλαγής της κοινωνικής ζωής του ανθρώπου (#ΜένουμεΣπίτι) λόγω του ιού. Στις περιοχές που επλήγησαν περισσότερο από τον ιο και πήραν δραστικά μέτρα περιορισμού. Στην Ιταλία, τα κανάλια της Βενετίας αποφορτίστηκαν και καθάρισαν ενώ στην πόλη Wuhan στην Κίνα, όπου ξεκίνησε η πανδημία, ο μαζικός περιορισμός στο σπίτι, μείωσε δραματικά, σχεδόν εξάλειψε, την ατμοσφαιρική ρύπανση. Τα ενδεικτικά αυτά περιστατικά αποκαλύπτουν ανάγλυφα το περιβαλλοντικό αποτύπωμα του ανθρώπου στον πλανήτη και μας υπενθυμίζουν ότι η ζωή όχι μόνο μπορεί να υπάρξει χωρίς αυτόν αλλά και να ανθήσει.
Η παγκόσμια εξάπλωση του ιού, αποτέλεσε ένα crash test όχι μόνο στην ανθρωπότητα αλλά και στην συνοχή μικρότερων κοινωνιών. Δοκιμάζεται η ικανότητά τους να προσαρμόζονται σε ξαφνικές και δραματικά μεταβαλλόμενες συνθήκες. Σε κανονικές συνθήκες, μέσα σε μία κοινωνία, αναπτύσσονται αντίπαλες ομάδες που συγκρούονται για την διεκδίκηση ή την διατήρηση των συμφερόντων τους. Σήμερα οι αντιπαλότητες αυτές αξιολογούνται εκ νέου και απαξιώνονται. Οι άνθρωποι δρουν συλλογικά και συντονισμένα για ένα κοινό σκοπό. Η ανάγκη τους να συνεργαστούν για την επίτευξη ενός κοινού στόχου, ανεξάρτητα με τις όποιες διαφορές, υπερισχύει. Ας αξιοποιήσουμε την δύναμη αυτής τις ικανότητας και μετά το πέρας της επιδημίας.
Επιχειρήσεις
Οι επιπτώσεις του covid-19 στην επιχειρηματικότητα, αλλά και στην οικονομία εν γένει, είναι προφανείς και εκτεταμένες. Πολλές εταιρίες σταμάτησαν την δραστηριότητά τους, άγνωστο για πόσο, πολλοί εργαζόμενοι τέθηκαν σε διαθεσιμότητα (στην καλύτερη περίπτωση) ή έχασαν την εργασία τους. Εκείνοι που εργάζονται, κάνουν εξαντλητικές υπερωρίες αλλά κυρίως θέτουν σε κίνδυνο την υγεία τους. Κάποιοι κλάδοι, όπως π.χ ο Τουρισμός, δέχτηκαν ένα ισχυρό πλήγμα, πιο μακροπόθεσμο από την διάρκεια της καραντίνας.
Για την οικονομία, η Γη ξάφνικά σταμάτησε να γυρίζει.
Ωστόσο το φαινόμενο του κορωνοϊού, αμφισβητεί πολλά από τα δεδομένα της επιχειρηματικότητας που γνωρίζαμε μέχρι σήμερα. Από αυτή την αμφισβήτηση προκύπτει η ευκαιρία για αναστοχασμό των μοντέλων οργάνωσης, ώστε να αναπτυχθούν νέα εργαλεία, πιο ευέλικτα και αποτελεσματικά σε νέες συνθήκες και ανάγκες.
Κλάδοι όπως ο τουρισμός αποδεικνύονται, για άλλη μια φορά, ευάλωτοι σε εξωτερικούς παράγοντες. Ο τουρισμός επηρεάστηκε από την επιδημία, ίσως περισσότερο από άλλους κλάδους της οικονομίας. Οι τουριστικές επιχειρήσεις είδαν τον ιό να καταστρέφει την φετινή σεζόν. Αυτή η πραγματικότητα δίνει το κίνητρο τόσο στο κράτος όσο και στις τουριστικές επιχειρήσεις, να επαναπροσδιορίσουν τον ρόλο τους και τους στόχους τους. Τα ξενοδοχεία, για παράδειγμα, από μονάδες φιλοξενίας επισκεπτών θα μπορούσαν να καταστούν στοιχεία ταυτότητας μιας περιοχής. Η ανάπτυξη μιας στρατηγικής branding τόπου που δεν θα έχει μοναδικό σκοπό την προσέλκυση τουριστών αλλά την ανάπτυξη ενός μοναδικού χαρακτήρα με στόχο την ευημερία και την ανάπτυξη των ανθρώπων που ζουν εκεί. Να μετατραπεί ένας τόπος σε πόλο έλξης νέων επενδύσεων σε χρήμα, επιχειρήσεις και ανθρώπινο δυναμικό, και να καταστεί λιγότερο εξαρτημένος από εξωγενείς παράγοντες.
Η ανάγκη για απομόνωση στο σπίτι (#ΜένουμεΣπίτι) οδήγησε σε μία περεταίρω αξιοποίηση της τεχνολογίας. Η τηλε-εργασία έγινε μονόδρομος για πολλά επαγγέλματα και αναδείχθηκε ως εναλλακτική λύση για την συνέχιση της λειτουργίας κάποιων επιχειρήσεων. Η μορφή αυτή εργασίας αποτελεί ήδη το μέλλον της εργασίας, αφού εφαρμόζεται μερικώς ή πλήρως από αρκετές, πολυεθνικές κυρίως, εταιρίες. Αν και δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε όλα τα επαγγέλματα, βάζει στο τραπέζι την σκοπιμότητα της φυσικής εργασίας και των ωραρίων, αμφισβητώντας την έννοια της παραγωγικότητας όπως αυτή ορίζεται μέχρι σήμερα.
Φαινόμενα αισχροκέρδειας, εκμετάλλευσης ή απόλυσης εργαζομένων καθώς και η τήρηση των κανόνων ασφάλειας, ανθούν σε τέτοιες συνθήκες. Οι επιχειρήσεις σήμερα, καλούνται να αποδείξουν έμπρακτα τις αξίες που πρεσβεύουν δείχνοντας το κοινωνικό τους πρόσωπο. Η κοινωνία αξιολογεί την στάση των εταιριών που δείχνουν σεβασμό στους πελάτες τους αλλά και στους εργαζόμενους σε αυτές τις δύσκολες στιγμές. Η τήρηση των νόμων και των κανονισμών για ένα ασφαλές και υγιεινό περιβάλλον εργασίας, αποτελεί βασική υποχρέωση μιας επιχείρησης. Σε περιόδους κανονικότητας, η τήρηση αυτών των κανόνων έρχεται συνήθως σε δεύτερη μοίρα. Οι εργοδότες δεν προχωρούν πάντα στην βελτίωση των συνθηκών εργασίας, όπου χρειάζεται, αφού αυτή η συμπεριφορά δεν γίνεται αντιληπτή από τους πελάτες τους. Όμως επιχειρήσεις που δεν σέβονται τους εργαζόμενους, δηλαδή τον ίδιο τους τον εαυτό, πως μπορούν να σεβαστούν τους πελάτες τους; Η κατάσταση της έκτατης ανάγκης θα αποκαλύψει τέτοιες νοοτροπίες, μόνο που σε αυτή την περίπτωση, η μη συμμόρφωση τους μπορεί να θέσει σε κίνδυνο ολόκληρη την κοινωνία.
Τέλος, αναδεικνύεται ένα νέο είδος σχέσης μεταξύ της ανθρώπινης οικονομίας και της φύσης. Η οικονομία, που μέχρι τώρα όριζε την ζωή των ανθρώπων, εμφανίζεται αδύναμη μπροστά στο ενδεχόμενο απώλειας ανθρώπινων ζωών. Αποδεικνύεται λοιπόν ότι η οικονομία δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τους ανθρώπους. Ένας ιός, έχει καταφέρει να αναστείλει ακαριαία και καθολικά το οικονομικό σύστημα παγκοσμίως, αλλάζοντας και αψηφώντας τους κανόνες του, με τρόπο και εύρος που κανένας νόμος ή επανάσταση δεν έχει καταφέρει ποτέ έως τώρα.
Αυτός ο ιός αποτελεί ένα τρομερό σοκ για την ανθρωπότητα, με ενδεχομένως μακροχρόνιες συνέπειες. Μπορούμε όμως, αντιμετωπίζοντάς τον, να τον χρησιμοποιήσουμε σαν μία πολύτιμη πηγή γνώση για την διατήρηση της ανθρώπινης ύπαρξης επάνω στην Γη. Μπορούμε και πρέπει να τον χρησιμοποιήσουμε ως μάθημα, πολύ ακριβά πληρωμένο, για να επαναπροσδιορίσουμε τις αξίες και τους ρόλους του ανθρώπινου είδους τόσο ανάμεσα στις κοινωνίες όσο και στη σχέση του με την φύση.
