Όταν ο Max Weber πριν από εβδομήντα χρόνια οραματιζόταν τη γραφειοκρατία ως τον ιδανικό τρόπο για να αναβαθμιστεί η δημόσια διοίκηση και να μεγιστοποιήσει τη δυναμική της ως μηχανισμός του κράτους δε φανταζόταν ότι εκείνη, ως άλλο τέρας της φύσης, θα κατέληγε να έχει σαν κύριο στόχο να εξουθενώσει, αν όχι να συνθλίψει, τον πολίτη. Το λάθος, ίσως, με την προηγούμενη σκέψη είναι το γεγονός ότι η φύση δε δημιουργεί τέρατα. Ο άνθρωπος τα δημιουργεί. Σκέψου το κλασικό βιβλίο της Mary Shelley, το «Frankenstein» (1818). Ο νεαρός γιατρός Victor Frankenstein συρράφοντας ανθρώπινα μέλη δημιουργεί ένα τέρας με ανθρώπινη μορφή. Το τέρας αυτό, στο τέλος του μυθιστορήματος, στρέφεται με καταστρεπτικό τρόπο εναντίον του δημιουργού του, εκδικούμενο για την κακία των ανθρώπων που γνώρισε στο ταξίδι του.
Οι περισσότεροι νομοθέτες κάνουν ακριβώς το ίδιο. Ως σύγχρονοι Frankenstein δημιουργούν καθημερινά, εκτός των εξαιρέσεων βέβαια, τέρατα γραφειοκρατίας. Θεσπίζουν νόμους που φαίνονται ανθρώπινοι, αλλά δεν είναι. Η μόνη διαφορά της σημερινής γραφειοκρατίας από το έργο και τον χαρακτήρα της Shelley είναι ότι κάθε νόμος, διάταγμα, ψήφισμα ή υπουργική απόφαση που προκύπτει από εκείνους ως πηγή δικαίου – άδικου δικαίου – δε στρέφεται κατά των ιδίων αλλά μόνο κατά των πολιτών.
Η γραφειοκρατία εξουθενώνει τον πολίτη κάνοντας δύο πράγματα. Είτε ζητώντας του παράλογα πράγματα, είτε δικαιολογώντας και αναπαράγοντας τον προϋπάρχοντα παραλογισμό. Αυτό μας παραπέμπει πάλι στο περίφημο μυθιστόρημα της Shelley. Σαν κρίκοι της ίδιας αλυσίδας, μοιραία τα ίδια τα νομοθετήματα (διατάγματα, ψηφίσματα, ΚΥΑ κλπ.) γεννούν άλλα «τέρατα». Υπηρέτες και εφαρμοστές της γραφειοκρατίας αυτής που δε διαθέτουν πνευματική ευλυγισία και κυρίως ίχνος ενσυναίσθησης απέναντι στον πολίτη. Ακόμη και η παραμικρή … αγαθή προαίρεση κάποιου νομοθέτη που επιθυμεί να σεβαστεί τον πολίτη χάνεται έτσι στη θάλασσα της ακαμψίας και της ανικανότητας ορισμένων υπαλλήλων που αρνούνται ακόμη και να διαβάσουν σωστά τα σημεία στίξης μιας υπουργικής απόφασης έτσι ώστε να την κατανοήσουν και να απαιτήσουν τα σωστά δικαιολογητικά.
Δικαιούχοι προνοιακών επιδομάτων «σπρώχνονται» άτυπα από τους δήμους να προβούν σε παραβίαση προσωπικών τους επιθυμιών και ταυτόχρονα δικαιωμάτων, ως τη μόνη λύση για να λάβουν το εν λόγω επίδομα. Πχ να πάρουν διαζύγιο, να μετακομίσουν ή να δηλώσουν ψευδή στοιχεία. Χρόνια τετραπληγικοί, με αποδεδειγμένο το ποσοστό αναπηρίας μετά από αλλεπάλληλες παρουσίες μπροστά σε πολυπληθείς ιατρικές επιτροπές καλούνται να αποδείξουν … ότι δεν περπατούν. Αφού προηγουμένως έχουν αναγκαστεί να βρουν τρόπο να παρουσιαστούν στις επιτροπές αυτές. Πολίτες που το κράτος φορολογεί καλούνται να αποδείξουν με πιστοποιητικά ότι είναι ζωντανοί. Διωκτικά έγγραφα γίνονται αιτία να κρατηθούν ή και να προφυλακιστούν για πολλά εικοσιτετράωρα άνθρωποι λόγω απλής συνωνυμίας, αλλά και λόγω μιας στεγνής γραφειοκρατίας που αρνείται να ενημερώσει τα αρχεία της. Πρόστιμα επιβάλλονται αδίκως σε πολίτες που αναγκάζονται να προσφύγουν στη δικαιοσύνη, σε μια «δικαιοσύνη» που απαιτεί τρία χρόνια ώστε να δικαστεί η εν λόγω αδικία και να εξεταστεί η υπόθεση.
Πολλές τέτοιες περιπτώσεις και εκατοντάδες χιλιάδες άλλες που υπάρχουν στον διοικητικό μηχανισμό έρχονται να αποδείξουν ότι ο εκφυλισμένος αυτός τρόπος του ελληνικού κράτους να διαχειριστεί τις υποθέσεις των πολιτών του «καλλιεργεί την ακαµψία, την αδράνεια, την ανικανότητα µάθησης και προσαρµογής και την προσκόλληση σε καθιερωµένες ενέργειες, που καθιστούν την οργάνωση ανίκανη να αντιληφθεί τις εξελίξεις. Το σηµαντικότερο χαρακτηριστικό των οργανώσεων που διέπονται από αυτόν τον τύπο κουλτούρας είναι η αντίσταση που προβάλλουν απέναντι στη µάθηση και στην αλλαγή.» (Γαβριήλ Γ., «∆ράση και Σύστηµα: Σύγχρονες Προσεγγίσεις στη Θεωρία των Οργανώσεων», εκδόσεις Θεμέλιο, 1995).
Σήμερα στην Ελλάδα οι στατιστικές είναι περισσότερο από ποτέ ενδεικτικές της ταλαιπωρίας που υφίσταται ο πολίτης από το δημόσιο. «Το κράτος ζητεί κατά μέσον όρο 10 δικαιολογητικά για κάθε πράξη συναλλαγής στην αγορά ακινήτων (π.χ. αγοραπωλησία, αποδοχή κληρονομιάς κ.τ.λ.), ενώ συνολικά υφίστανται 22 δικαιολογητικά που ζητούνται από τους ενδιαφερόμενους, ανάλογα με την πράξη που θα πραγματοποιήσουν.» (iefimerida- «Στην Ελλάδα η γραφειοκρατία αγγίζει τα επίπεδα της Αφρικής») Σύμφωνα με την ίδια πηγή, αντίστοιχο αριθμό δικαιολογητικών απαιτεί και η Ουγκάντα.
Σε όλα τα παραπάνω ερχόμαστε τώρα να προσθέσουμε ότι η δαιδαλώδης αυτή γραφειοκρατία είναι ένα «προνόμιο» που ο πολίτης, αν και υποφέρει, πληρώνει και με το παραπάνω. Η διατήρηση αυτού του σαδιστικού καθεστώτος κοστίζει στην ελληνική οικονομία και κοινωνία πάνω από δέκα δισεκατομμύρια τον χρόνο. Το 2008 το ποσό που δαπανήθηκε από την ελληνική οικονομία αποτελούσε το 7% του ΑΕΠ, όταν στη Σουηδία και τη Φινλανδία, χώρες με ισχυρό κοινωνικό κράτος, το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 1,5%. Το 2012 το ποσό αυτό αντιστοιχούσε σε 14 δισεκατομμύρια ευρώ. Σήμερα το ποσό αυτό εξακολουθεί να ξεπερνά τα δέκα δισ.
Το γραφειοκρατικό πρότυπο οργάνωσης που οραματίστηκε ο Weber δεν εφαρμόστηκε ποτέ στη δημόσια διοίκηση. Αντιθέτως, η μόνη εικόνα και αίσθηση των περισσότερων που συναλλάσσονται με το ελληνικό δημόσιο είναι αυτή των υπαλλήλων του. Εκείνων που κυκλοφορούν θλιμμένοι στους διαδρόμους των υπηρεσιών για την παντελή απουσία δημιουργικότητας στον χώρο εργασίας. Αφού προηγουμένως έχουν συμπεριφερθεί ανελέητα στον πολίτη που έφερε δεκαοχτώ δικαιολογητικά και όχι είκοσι δύο. Μοναδική εξαίρεση κάποιοι λίγοι που είναι όντως «υπηρέτες του λαού» όπως ορίζει το Σύνταγμα και που εργάζονται εκεί από ιδεολογία γιατί πιστεύουν στην κρατική πολιτική. Αν είμαστε τυχεροί θα βρεθούμε μπροστά τους. Ειδάλλως, το μεγαλόσωμο τέρας με τα γαλάζια μάτια και το κίτρινο δέρμα που περιγράφει η Shelley θα είναι εκεί. Με σφραγίδες και στιλό.
Artwork by CHARACTERS
