Ως ήρωας στη μυθολογική παράδοση αλλά και ως σύγχρονο κοινωνικό αρχέτυπο εννοείται κάποιος άνδρας ή γυναίκα (ηρωίδα), που μπορεί να εμφανίζεται παραδοσιακά ως πρωταγωνιστής ενός μύθου, ενός θρύλου ή έπους και που κατέχει ικανότητες μεγαλύτερες από εκείνες που κατέχει ο μέσος άνθρωπος. Αυτές οι ικανότητες τον βοηθούν να εκτελέσει ασυνήθιστες και παράτολμες αγαθοεργές πράξεις (ηρωική πράξη) για τις οποίες γίνεται γνωστός/ή . Αυτές οι δυνάμεις δεν είναι μόνον σωματικές αλλά και διανοητικές ή ψυχικές.
Κάπως έτσι ορίζεται η έννοια του ήρωα. Από όλους τους διαθέσιμους όρους που βρήκα λείπει μία πολύ σημαντική παράμετρος που έχει καθοριστική σημασία για τον προορισμό του ήρωα. Είναι επιλογή. Ήρωας είναι εκείνος που έχει έναν πρωταγωνιστικό ρόλο αλλά έχει σημασία πως του έχει ανατεθεί αυτός ο ρόλος, κάτω από ποιες συνθήκες και ποιος έχει κάνει την ανάθεση. Είναι ήρωας εκείνος που πήδηξε από τους δίδυμους πύργους, όταν η εναλλακτική του ήταν να καεί ζωντανός; Είναι ήρωας ένας επαγγελματίας που κάνει σωστά και ευσυνείδητα την δουλειά του (όπως θα όφειλε), είναι ήρωες σήμερα οι γιατροί, οι φαρμακοποιοί, οι καθαριστές, οι deliveries που συνεχίζουν να κάνουν την δουλειά τους παρόλες τις συνθήκες που θέτουν σε κίνδυνο την υγεία τους. Είναι ήρωες οι πυροσβέστες που αναλαμβάνουν να σώσουν ανθρώπους, ζώα και περιουσίες στην λαίλαπα μιας πυρκαγιάς; Είναι ήρωας ο μισθοφόρος που σκοτώθηκε στον πόλεμο του Κόλπου, εκτελώντας εντολές που προβλέπονταν από την εργασία και τις οποίες τις γνώριζε εκ των προτέρων. Είναι ήρωας ένας συνταξιούχος, ένας άνεργος, ένας άστεγος που οδηγήθηκε στην εξαθλίωση ή στον θάνατο για πολιτικές που άλλοι επέλεξαν να υλοποιήσουν εις βάρος του; Μήπως ήρωες είναι οι πολιτικοί που βγήκαν μπροστά για να σώσουν την χώρα σε μία δύσκολη στιγμή;
Όλοι οι παραπάνω έχουν κοινά χαρακτηριστικά. Την επιλογή και το κίνητρο. Όλοι οι επαγγελματίες γνώριζαν όταν επέλεξαν την εργασία τους, ότι ενδέχεται να εργαστούν σε τέτοιες συνθήκες και να έχουν πιθανά δυσάρεστα αποτελέσματα για την ζωή τους. Το ότι τελικά οι συνθήκες έφθασαν δεν τους καθιστά αυτόματα ήρωες. Ο άνθρωπος που έπεσε από τους δίδυμους πύργους, ο εξαθλιωμένος που πέθανε από την φτώχεια, ούτε αυτοί είναι ήρωες γιατί δεν επέλεξαν να προβούν σε αυτή την υπερβολική πράξη αυτοθυσίας, αλλά αναγκάστηκαν από επιλογές τρίτων, χωρίς να μπορούν ουσιαστικά να επιλέξουν.
Ο ήρωας λοιπόν, δεν είναι αυτός που απλά υπερβάλλει ικανοτήτων, ή προβαίνει σε υπερβολικές πράξεις με στοιχεία αυτοθυσίας. Το καθοριστικό χαρακτηριστικό του είναι η επιλογή του να προβεί σε αυτές τις πράξεις σε συνδυασμό με το κίνητρο του. Ένα επαγγελματίας της υγείας έχει χρηματικό κίνητρο αλλά και είναι αναγκασμένος να κάνει την δουλειά του κάτω, έστω, και από επικίνδυνες για την υγεία του συνθήκες. Αυτό σε καμία περίπτωση δεν μειώνει τον σεβασμό μας σε όλους όσους εκτελούν την εργασία τους κάτω από αυτές τις συνθήκες για να μπορούμε όλοι οι υπόλοιποι να ζήσουμε. Απεναντίας, η απονομή ενός τέτοιου τίτλου αποτελεί μία ειρωνεία στο σημαντικό τους έργο. Τους ανταμείβει δήθεν “ηθικά”, με ένα τελείως αόριστο, κενό και κυρίως ανέξοδο τρόπο. Στην πραγματικότητα οι ίδιοι δεν μπορούν να εγκαταλείψουν το πόστο που είχαν οι ίδιοι επιλέξει σε καιρούς ευημερίας ενώ η κοινωνία και οι εμπλεκόμενοι stakeholders αποφεύγουν τις υποχρεώσεις να ανταμείψουν όπως πρέπει να αμειφθεί ένας σωστός επαγγελματίας.
Ο ελλιπής ορισμός και χρήση της έννοιας του ήρωα υποκρύπτει και έναν ακόμη κίνδυνο. Να αποδίδεται εύκολα από εκείνους που θα πρέπει να ανταμείψουν μια εργασία που ξεπερνά τα συνηθισμένα, με αντάλλαγμα την δημιουργία μίας προσωρινής κοινωνικής συμπάθειας. Έτσι ο όρος καταλήγει να είναι τετριμμένος και να μην εμπνέει την πρέπουσα σπανιότητα σε όσους κάνουν κάτι πραγματικά ηρωϊκό.
Ποια όμως είναι η ειδοποιός διαφορά ενός πραγματικού ήρωα από αυτούς που μας αρέσει, να αποκαλούμε ως τέτοιους; Οι πράξεις ενός ήρωα δεν είναι υποχρεωτικές, αλλά πηγάζουν από ιδέες, αξίες και την ανεπηρέαστη από άλλον παράγοντα, απόφασή του να προβεί σε πράξεις που ξεπερνούν τον μέσο όρο των ανθρώπινων ιδιοτήτων προκειμένου να εξυπηρετήσουν αυτές τις ιδέες. Ο Γλέζος και ο Σάντας, για παράδειγμα, δεν υποχρεώθηκαν από κανέναν να επιχειρήσουν να κατεβάσουν την ναζιστική σημαία από την Ακρόπολη, ο Κολοκοτρώνης δεν είχε κανέναν λόγο να ξεκινήσει την επανάσταση, οι αντιστασιακοί που εκτελέστηκαν θα μπορούσαν να είχαν προδώσει και να εξασφαλίσουν την ευημερία τους. Ευτυχώς, η Ελληνική και παγκόσμια ιστορία, έχει να δείξει πολλά παραδείγματα πραγματικών ηρώων, που αψήφησαν τις πιθανότητες αποτυχίας, το προσωπικό τους όφελος ή και την ίδια τους την επιβίωση, με κίνητρα που προέρχονταν μονάχα από τις ιδέες και τις αξίες τους, ενώ η επιλογή τους δεν υπαγορεύτηκε παρά μόνο από αυτές.
