Ο Σωκράτης συνήθιζε να λέει την παρακάτω την ιστορία:
Φανταστείτε ότι έχουμε δύο υποψήφιους στις εκλογές. Ο ένας είναι πωλητής γλυκισμάτων και ο άλλος γιατρός.
Ο πωλητής γλυκών, λέει στους πολίτες για να τους πείσει να τον ψηφίσουν:
Ο γιατρός σας πονάει με τις ενέσεις, σας απαγορεύει να τρώτε ότι θέλετε και οι θεραπείες του δημιουργούν δυσάρεστα συναισθήματα. Αντίθετα εγώ σας δίνω χαρά και ευτυχία με τα γλυκίσματά μου.
Ο Σωκράτης έπειτα ρωτούσε το κοινό του: Πιστεύτε ότι ο γιατρός θα μπορούσε να αντεπεξέλθει αποτελεσματικά στα προβλήματα σας; Εσείς ποιον θα ψηφίζατε;
Η πραγματική απάντηση ήταν ότι κάποιος μπορεί να είναι κατάλληλος για την επίλυση των προβλημάτων ακόμη κι αν ακούγεται δυσάρεστος. Οι λύσεις που προτείνει μπορεί να είναι επώδυνες αλλά μπορούν πραγματικά να επιλύσουν το πρόβλημα.
Εκείνοι που αναζητούν εκλογές εκμεταλλεύονται την επιθυμία των ανθρώπων για εύκολες απαντήσεις. Πράγματι ο μέσος ανθρώπινος νους είναι κάπως τεμπέλης. Έλκεται περισσότερο από εξηγήσεις και λύσεις που μπορεί εύκολα να αφομοιώσει και να αναπαράγει, χωρίς να απαιτείται ιδιαίτερος κόπος για αποδείξεις ή επιχειρήματα. Όμως η αναζήτηση της αλήθειας είναι πιο βαρετή και επίπονη διαδικασία. Απαιτεί έρευνα, πειράματα, διάβασμα και διασταύρωση πληροφοριών, κριτική και αναλυτική σκέψη. Γι’ αυτό οι θεωρίες συνωμοσίας είναι τόσο διαδεδομένες. Δίνουν την αίσθηση στους υποστηρικτές τους ότι είναι μοναδικοί και έξυπνοι, διότι κατέχουν μία αλήθεια που ο πολύς κόσμος δεν μπορεί να αντιληφθεί. Μάλιστα μία αλήθεια που δεν απαιτεί καν έρευνα ή επιχειρηματολογία.
Έχει επικρατήσει να πιστεύουμε ότι με τις εκλογές οι πολίτες απαντούν στο ερώτημα "τι σκέφτεσαι" περισσότερο από το "τι αισθάνεσαι", γεγονός που αποτελεί μία πλάνη. Τα δημοψηφίσματα και οι εκλογές δεν απευθύνονται στην ανθρώπινη λογική αλλά στα ανθρώπινα συναισθήματα. Για παράδειγμα το δημοψήφισμα του 2015 είχε το παρακάτω κείμενο:
«Πρέπει να γίνει αποδεκτό το σχέδιο συμφωνίας, το οποίο κατέθεσαν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στο Eurogroup της 25.06.2015 και αποτελείται από δύο μέρη, τα οποία συγκροτούν την ενιαία πρότασή τους;
Το πρώτο έγγραφο τιτλοφορείται «Reforms for the completion of the Current Program and Beyond» («Μεταρρυθμίσεις για την ολοκλήρωση του τρέχοντος προγράμματος και πέραν αυτού») και το δεύτερο «Preliminary Debt sustainability analysis» («Προκαταρκτική ανάλυση βιωσιμότητας χρέους»). Όσοι από τους πολίτες της χώρας απορρίπτουν την πρόταση των τριών θεσμών ψηφίζουν: ΔΕΝ ΕΓΚΡΙΝΕΤΑΙ/ΟΧΙ. Όσοι από τους πολίτες της χώρας συμφωνούν με την πρόταση των τριών θεσμών ψηφίζουν: ΕΓΚΡΙΝΕΤΑΙ/ΝΑΙ.»
Το ζητούμενο σε αυτό το δημοψήφισμα είναι εξαιρετικά τεχνικό, απαιτεί σφαιρική πληροφόρηση και ανάλυση των αναφερόμενων εγγράφων, που θα μπορούσε να γίνει μόνο από κάποιον οικονομολόγο και μάλιστα εξειδικευμένο. Ωστόσο αυτό που επικοινωνήθηκε καθολικά ως κεντρικό δίλημμα του δημοψηφίσματος ήταν η παραμονή ή όχι της χώρας στην Ε.Ε. Αλλά ακόμη και αυτό το δίλημμα απαιτούσε εξειδικευμένη γνώση για να αξιολογηθεί αντικειμενικά. Γι’αυτό καλύφθηκε με καμπάνιες που επικεντρώθηκαν στα συναισθήματα των πολιτών (φόβο, ευθύνη, πανικό, ανασφάλεια κλπ).
Προτιμάμε να σκεφτόμαστε την δημοκρατία ως ένα είδος πανάκειας και όχι ως μία μέθοδο που μπορεί να είναι αποτελεσματική μόνο σε συνάρτηση με την παιδεία που υπάρχει στην κοινωνία. Αποφάσεις για το μέλλον της χώρας που λαμβάνονται μέσα από την εκλογική διαδικασία δεν εκφράζουν μία λελογισμένη βούληση του κυρίαρχου λαού για το συνολικό καλό, αλλά είναι έντονα επηρεασμένες, σχεδόν κατευθυνόμενες από προεκλογικές καμπάνιες, υποσχέσεις και άλλα επικοινωνιακά εργαλεία που κινητοποιούν το συναίσθημα και όχι την λογική των πολιτών.
Εάν το αποτέλεσμα των εκλογών ήταν προϊόν λογικής διαδικασίας, δεν θα υπήρχε κανένας λόγος να συμμετέχουν στις εκλογές άνθρωποι που δεν έχουν την σχετική γνώση και ενημέρωση για να αξιολογήσουν λογικά και αντικειμενικά τα δεδομένα και να επιλέξουν την καλύτερη για την κοινωνία λύση. Στο παράδειγμα του δημοψηφίσματος, θα έπρεπε να ψηφίζουν μόνο εκείνοι οι επιστήμονες που εξειδικεύονταν στα διεθνή οικονομικά και τις πολιτικές επιστήμες. Στις βουλευτικές εκλογές για παράδειγμα, πόσο θα μπορούσε κάποιος, που η εργασία του ή τα προσωπικά του συμφέροντα σχετίζονται άμεσα με πολιτικά κόμματα και κυβερνήσεις, να αξιολογήσει αντικειμενικά ποια πολιτική πρόταση είναι η καλύτερη για όλη την κοινωνία και το κράτος;
Η δημοκρατία προϋποθέτει ότι τα ανθρώπινα συναισθήματα αντανακλούν μια μυστηριώδης και βαθιά ελεύθερη βούληση του ανθρώπου η οποία αποτελεί μία απόλυτη μορφή εξουσίας. Κάποιοι όμως είναι όχι μόνο πιο ευφυείς από άλλους, αλλά και με καλύτερη πρόσβαση στην εκπαίδευση και στην πληροφορία, που τους βοηθούν να αξιολογήσουν καλύτερα μία κατάσταση.
Τα ερωτήματα για την σημερινή Δημοκρατία αναφορικά με τα αποτελέσματα που βιώνουμε είναι πολλά.
Αφορούν την εφαρμογή, την αποτελεσματικότητα και την σκοπιμότητα που εξυπηρετεί για το σύνολο της κοινωνίας.