Ο πρωτόγονος άνθρωπος επικράτησε έναντι των αντίξοων φυσικών συνθηκών αλλά και των πολυάριθμων και αντικειμενικά ισχυρότερων εχθρών του επειδή σχημάτισε ομάδες, δημιούργησε εργαλεία και συνεργάστηκε με άλλους ανθρώπους για έναν κοινό σκοπό. Την επιβίωσή του.
Στην σύγχρονη ιστορία, ο άνθρωπος χρησιμοποίησε ξανά την τακτική της συνεργασίας, ως εργαλείο βελτίωσης των κοινωνικής και επιχειρηματικής του ζωής. Tο συνεργατικό κίνημα ξεκίνησε στην Αγγλία και Γαλλία τον 19o αιώνα. Ωστόσο, το The Shore Porters Society ισχυρίζεται ότι είναι η πρώτη συνεργατική προσπάθεια που ιδρύθηκε στο Aberdeen το 1498 (έξι χρόνια μετά την ανακάλυψη της Αμερικής από τον Κολόμβο). Ξεκίνησαν ως μία ομάδα αχθοφόρων που δούλευαν στο λιμάνι του Aberdeen και δημιούργησαν την συνεργατική ομάδα για την δική τους προστασία.
Το 1761 ακτιβιστές του συνεργατισμού συγκεντρώθηκαν στο Manchester για να συζητήσουν την αναζωογόνηση του κινήματος μετά την πανωλεθρία της συνεργατικής τράπεζας. Εκείνη την χρονιά, υφαντουργοί από το χωριό Ayrshire ίδρυσαν τον "The Society of Weavers in Finnick”, την πρώτη επίσημη συνεργατική προσπάθεια της βιομηχανικής εποχής. Τα επόμενα χρόνια ακολούθησαν δεκάδες τέτοιες συνεργατικές κινήσεις. Ο λόγος της ραγδαίας ανάπτυξης των συνεργατισμών ήταν ότι έλυναν πολλά προβλήματα των επιχειρήσεων, των εργαζόμενων, καθιστώντας τους πιο ανταγωνιστικούς και βιώσιμους, προσφέροντας κέρδη στα μέλη τους.
Μέσα σε αυτό το κλίμα του συνεργατισμού, και πριν καν εφευρεθεί η έννοια του σοσιαλισμού, εμφανίστηκε Robert Owen. Γεννήθηκε στις 14 Μαΐου, 1771 σε μία μικρή πόλη της Ουαλίας, γιός ενός σιδερά. Ήταν έξυπνος, διάβαζε ασταμάτητα, αγαπούσε την μουσική και τα σπορ. Δραστηριοποιήθηκε στην υφαντουργία και από την ηλικία των 21 ήταν σε υπεύθυνες θέσεις. Οι διοικητικές του ικανότητες, το επιχειρηματικό του πνεύμα και η προοδευτική του ηθική τον κατέταξαν στους ανθρώπους της εποχής του που επηρέασαν σημαντικά τις αλλαγές στα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα. Το 1984 ιδρύεται το New Lanark Cotton Spinning Mills, μία εταιρία υφαντουργίας που επρόκειτο να είναι καθοριστική στην μετέπειτα πορεία του Owen.
Η εταιρία ιδρύθηκε από τον David Dale, έναν εμπνευσμένο άνθρωπο της επιχειρηματικής ελίτ της εποχής. Χρησιμοποιούσε ενέργεια από τις υδατοπτώσεις του τοπικού ποταμού, που τροφοδοτούσε 4 μύλους συντηρώντας έτσι 2500 εργαζόμενους. Ο Dale θεωρούταν χαρισματικός εργοδότης, προσλάμβανε άπορους ως μαθητευόμενους και θεωρούσε την εκπαίδευση και την ευημερία των εργαζομένων του πολύ σημαντικό για εκείνον. Το 1799 πούλησε την εταιρία του στον Robert Owen, η οποία θα γίνονταν σύμφωνα με τον Owen: “Το πιο σημαντικό εγχείρημα για την ευτυχία του ανθρώπου που έγινε ποτέ στον κόσμο”.
Η εταιρία διοικήθηκε από τον Owen από το 1800 έως το 1825, αναδεικνύοντας την εταιρία του ως πρότυπο εργασιακής κοινότητας, που ευημερούσε και αναπτύσσονταν μέσα από την τεχνολογία της βιομηχανικής επανάστασης, αλλά και την ευημερία του ανθρώπινου δυναμικού. Απέκτησε διεθνή φήμη για τις κοινωνικές και εκπαιδευτικές καινοτομίες που εισήγαγε και υλοποίησε.
Η New Lanark ίδρυσε το πρώτο σχολείο για νήπια στον κόσμο, έναν παιδικό σταθμό για τις εργαζόμενες μητέρες, δωρεάν ιατρική περίθαλψη κι ένα αποτελεσματικό εκπαιδευτικό σύστημα για παιδιά με απογευματινά τμήματα και για τους ενήλικες. Παιδιά κάτω των 10 δεν επιτρεπόταν να εργάζονται στους μύλους. Επίσης, προσέφερε χώρους για εκδηλώσεις, συναυλίες, χορό, και χώρους διασκέδασης για το προσωπικό του. Αυτό συνέβαινε στις αρχές του 19ου αιώνα, όπου η παιδική εργασία ήταν μία κανονικότητα και οι αμοιβές των εργαζόμενων σε ανταγωνιστικές επιχειρήσεις γίνονταν με το λεγόμενο: truck system. Σύμφωνα με αυτό, οι εργαζόμενοι δεν πληρώνονταν με χρήματα, αλλά με μάρκες που εξαργυρώνονταν αποκλειστικά στο κατάστημα του εργοστασίου. Αυτό συρρίκνωνε εξωφρενικά τους μισθούς, με αποτέλεσμα οι εργαζόμενοι να ζουν στο όριο της εξαθλίωσης. Αντίθετα, το κατάστημα στο εργοστάσιο του Owen πωλούσε προϊόντα υψηλής ποιότητας κοντά στην τιμή χονδρικής, ώστε να μπορούν οι εργαζόμενοι να εξασφαλίσουν ένα επίπεδο ζωής πάνω από το βασικό.
Όταν ο Owen ίδρυσε το Institute for the Formation of Character (Ινστιτούτο Διαμόρφωσης Χαρακτήρα), το οποίο ήταν ένα αποτελεσματικό εκπαιδευτικό κέντρο για τους εργαζόμενούς του, εξέφρασε το όραμά του για ένα εξαιρετικά προοδευτικό και εμπνευσμένο σύστημα εκπαίδευσης, το οποίο πίστευε ότι είναι το κλειδί της κοινωνικής ευτυχίας και της παγκόσμιας αρμονίας.
Ο Owen εκφράζοντας τις ιδέες του σχετικά με τις νέες τάσεις της χιλιετίας είπε χαρακτηριστικά:
“Δεν γνωρίζω τί πρόκειται να χαρακτηρίσει τον όρο Χιλιετία, αλλά γνωρίζω ότι η κοινωνία μας θα πρέπει να διαμορφωθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να εξαλειφθεί το έγκλημα, η φτώχεια, να βελτιωθεί το επίπεδο υγείας, να επιτευχθεί η μείωση της εξαθλίωσης και η αύξηση της ευφυΐας και της ευτυχίας.
Εάν σήμερα οι απόψεις του ακούγονται ουτοπικά αισιόδοξες, σκεφτείτε πώς θα τις αντιμετώπιζαν στις αρχές του 19ου αιώνα, όπου τα εργασιακά δικαιώματα ήταν ανύπαρκτα και ο όρος σοσιαλισμός δεν υπήρχε καν. Οι απόψεις αυτές δεν αναδεικνύουν μόνο έναν εμπνευσμένο άνθρωπο, αλλά και έναν ιστορικό χαρακτήρα που άλλαξε τα δεδομένα, υλοποιώντας το όραμά του για έναν καλύτερο κόσμο στην πράξη. Ωστόσο, με την εφαρμογή των ιδεών του απέδειξε ότι οι επιτυχημένες επιχειρήσεις πρέπει να έχουν ευτυχισμένους εργαζόμενους. Οι ιδέες του επηρέασαν και θεωρήθηκαν πρόδρομοι των σύγχρονων επιστημών του ανθρώπινου δυναμικού, των πρακτικών επιχειρηματικής ηθικής, αλλά και της εκπαίδευσης εν γένει. Αναμφισβήτητα, είναι ο πρόδρομος του συνεργατικού κινήματος που άνθισε τα επόμενα χρόνια στην περιοχή και χαρακτηρίστηκε ως ο άνθρωπος μπροστά από την εποχή του.
Σήμερα ακόμη οι άνθρωποι προσπαθούν να βρουν τρόπο να ανακτήσουν τα εργασιακά τους δικαιώματα, με πρώτη προτεραιότητα το δικαίωμά τους στην ίδια την εργασία. Οι επιχειρήσεις ψάχνουν τρόπους να γίνουν πιο ανταγωνιστικές, να επιβιώσουν και να αναπτυχθούν σε ένα άκρως ανταγωνιστικό περιβάλλον. Η συνεργασία αλλά και η αξιοποίηση, και όχι εκμετάλλευση, του ανθρώπινου παράγοντα, παραμένουν επιλογές που μπορούν να οδηγήσουν σε οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη.
Πηγές: theguardians / wikipedia / ica.coop / bbc / Robert Owen / shoreporters / fenwickweaverscooperative / New Lanark
