Ο Χέγκελ έστειλε στον Γκαίτε το βιβλίο του: “Φαινομενολογία του πνέυματος”. Ο Γκαίτε ενοχλήθηκε από ένα χωρίο στην πρώτη κιόλας σελίδα:

“Το μπουμπούκι εξαφανίζεται με την εμφάνιση του άνθους και θα μπορούσε κανείς να πει ότι το πρώτο αναιρείται από το δεύτερο”.

Ο Γκαίτε, ως αντίπαλος όλων των επαναστατικών, εκρηκτικών θεωριών, θεωρούσε το μυστικό της οργανικής εξέλιξης των πραγμάτων πρότυπο για την σωστή στάση του ανθρώπου. Έτσι, μένοντας στην πρώτη σελίδα του βιβλίου του Χέγκελ, απέρριψε το κείμενό του. Αν διαβάσουμε όμως ολόκληρο το κείμενο που εξερέθισε τον Γκαίτε θα διαπιστώσουμε ότι, στην συνέχεια, προσθέτει ένα “αλλά” και τελικά συμφωνεί με το πνεύμα του Γκαίτε. 

Υπήρχε λοιπόν μία εσωτερική συγγένεια που συνέδεε τους δύο άνδρες.  Η σύγκλησή τους  διαφαίνεται και στην θεωρία του Γκαίτε περί χρωμάτων. Σύμφωνα με τον Γκαίτε, το λάθος του Νεύτωνα προκύπτει από την εμπιστοσύνη του στα μαθηματικά, περισσότερο από την πίστη του στην αίσθηση των ματιών του.

Η θεωρία των χρωμάτων

Στο έργο του αυτό, ο Γκαίτε ξεκινά έναν αγώνα αμφισβήτησης της οπτικής του Νεύτωνα για τα χρώματα και κατ’ επέκταση, την φύση.  Σε αντίθεση με το Νεύτωνα, ο οποίος έναν αιώνα νωρίτερα αντιμετώπισε το χρώμα ως ένα φυσικό πρόβλημα, ο Γκαίτε αναδεικνύει την αντίληψη ως καθοριστικό παράγοντα που δίνει χρώμα στο φως. Σύμφωνα με το Γκαίτε, αυτό που βλέπουμε εξαρτάται, τόσο από το αντικείμενο όσο και από το φωτισμό αλλά και την υποκειμενική αντίληψή μας. Παράλληλα προσπαθεί να διατυπώσει τους νόμους της χρωματικής αρμονίας, να μελετήσει τη φυσιολογία των χρωμάτων (τον τρόπο δηλαδή με τον οποίο τα χρώματα μας επηρεάζουν), αλλά και το ρόλο της υποκειμενικής αντίληψης στα οπτικά φαινόμενα. Το έργο του μεγάλου ποιητή προήλθε από την ενασχόλησή του με την ζωγραφική και άσκησε μεγάλη επιρροή στις τέχνες και σε καλλιτέχνες όπως ο Φίλιπ Όττο Ρούνγκε, οι Προραφαηλίτες, ο Τέρνερ και ο Καντίνσκυ. Παρ’ ότι το έργο του Γκαίτε απορρίφθηκε από τους φυσικούς, εν τούτοις, ένας μεγάλος αριθμός φιλοσόφων και φυσικών ασχολήθηκε με αυτό.

Το βιβλίο του Γκαίτε παρέχει έναν κατάλογο για το πώς τα χρώματα γίνονται αντιληπτά κατά μια ευρεία ποικιλία περιστάσεων και θεωρεί ότι οι παρατηρήσεις του Νεύτωνα αφορούν σε ειδικές περιπτώσεις και πως το ενδιαφέρον του Νεύτωνα δεν ήταν τόσο επί της αναλυτικής προσέγγισης της αντίληψης των χρωμάτων, όσο επί του τρόπου, κατά τον οποίο αποδίδεται το φαινόμενο των χρωμάτων.

Στην ρόδα των χρωμάτων του, ο Γκαίτε ταξινόμησε τα χρώματα με βάση αυτό που ονόμασε φυσική σειρά. Επίσης, εξήγησε την επιρροή των χρωμάτων στα συναισθήματα και την συμπεριφορά τους στις διάφορες συνθήκες. Η ρόδα των χρωμάτων ξεκινά από το κόκκινο και καταλήγει στο κίτρινο. Στο κόκκινο υπάρχει η λέξη “ όμορφο”, ενώ στο αμέσος επόμενο χρώμα η λέξη “ καλό”.  Σύμφωνα με την θεωρία του, το κόκκινο συμβολίζει την βαρύτητα, την αξιοπρέπεια και την ελκυστικότητα, ενώ το κίτρινο είναι πιο κοντά στο φώς και την λαμπρότητα. Το μπλέ είναι δυναμικό, αλλά κρύο και γι’ αυτό, δημιουργεί κάπως αρνητικά συναισθήματα. 

Διάφοροι φιλόσοφοι πάντως έχουν κατανοήσει την διάκριση μεταξύ του οπτικού φαινομένου της χρωματικής ανάλυσης, όπως παρατηρήθηκε από τον Νεύτωνα, και του φαινομένου της ανθρώπινης αντίληψης των χρωμάτων, όπως καταγράφηκε από τον Γκαίτε, θέμα που διατυπώνεται εκτενώς από τον Wittgenstein.

Ο Γκαίτε αμφισβήτησε τον Νεύτωνα, και ερμήνευσε τα χρώματα, και κατα συνέπεια την πραγματικότητα, με βάση την αντίληψη. Ισχυρίστηκε ότι τα χρώματα δημιουργούνται ως αποτέλεσμα αντίληψης του φωτός και του σκότους. Για πρώτη φορά ασχολήθηκε κάποιος με το πώς γίνονται αντιληπτά τα χρώματα και πώς αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους. Υποστήριξε οτι κάποια χρώματα είναι αποτέλεσμα του σκότους ή φτιαγμένα από στοιχεία του σκότους. Χαρακτηριστικά έγραψε:

“Φως και σκότος, ή εάν προτιμάτε φως και έλλειψη αυτού, είναι απαραίτητα για την παραγωγή των χρωμάτων. Τα χρώματα αποτελούν “αποχρώσεις” του σκότους”.

Επιστημονικά ο Νεύτωνας ήταν σωστός. Ο Γκαίτε προσεγγίζει το θέμα περισσότερο από την πλευρά της φιλοσοφίας και της τέχνης, παρά της αγνής επιστήμης. Υπάρχουν διαφορές από τον τρόπο που το χρώμα δημιουργείται με το φως, με εκείνο που δημιουργείται με χρωστικές ουσίες. Στην πρώτη περίπτωση, όταν αναμειγνύεις όλα τα χρώματα δημιουργείται το λευκό, ενώ στην δεύτερη, όσα περισσότερα χρώματα δημιουργείς, τόσο σκουραίνει το χρώμα που προκύπτει. Η διαφορετική οπτική και προσέγγιση των πραγματών είναι αυτή που επιβεβαιώνει την ορθότητα δύο φαινομενικά αυτοαναιρούμενων θεωριών. 

Πηγές: lascapigliata / xromata.com / study.com / wikipedia / The Theory of Colours / Ο λόγος στην εποχή της επιστήμης, G Gadamer