Το ερώτημα της ταυτότητας έγινε πιο επίκαιρο από ποτέ που η ανθρωπότητα έπρεπε να αλλάξει τις ιστορίες της, δηλαδή το ρου της. Η μεταμοντέρνα φιλοσοφία εστιάζει στο θέμα της ταυτότητας και στην τέχνη της διαμόρφωσης αυτής. Η αναζήτηση του “Εγώ” και του κτισίματος ενός χαρακτήρα επηρέασε καλλιτέχνες διαφορετικών ρευμάτων και καλλιτεχνικών περιόδων. Η κοινή αντίληψη της σύγχρονης κοινωνίας αλλά και της σύγχρονης τέχνης γύρω από την προσωπική ταυτότητα, ήταν ότι πρόκειται για μία έννοια ρευστή και σε διαρκή κατάσταση αναδιάρθρωσης.
Το παράδοξο της ιστορίας του πλοίου του Θησέα θέτει με γλαφυρό τρόπο το θέμα της ταυτότητας. Τι είναι αυτό που παραμένει σταθερό και χαρακτηρίζει ένα άτομο, ένα αντικείμενο ή μια ιδέα; Ένας άνθρωπος όταν γεννιέται είναι ο ίδιος με τον εαυτό του όταν φθάσει 40, 60 ή 80 ετών; Ανατομικά και πνευματικά δεν έχει καμία σχέση. Στην πραγματικότητα ένας άνθρωπος αλλάζει συνεχώς αφού κάθε δευτερόλεπτο νέα κύτταρα δημιουργούνται στον οργανισμό του, άλλα πεθαίνουν, νέες εμπειρίες και γνώσεις προστίθενται και διαμορφώνουν την προσωπικότητά μας. Όπως είπε χαρακτηριστικά ο Ηράκλειτος:
Κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να μπει δύο φορές στο ίδιο ποτάμι, διότι το ποτάμι κινείται συνεχώς και δεν είναι ποτέ το ίδιο.
Όμως τότε τί είναι η ταυτότητά μας, αυτό που μας χαρακτηρίζει και μας προσδιορίζει διαχρονικά; Μήπως η ταυτότητα είναι ένα σύνολο χαρακτηριστικών που συναθροίζονται; Ο Καντ όρισε την ολότητα ως το σύνολο πλήθους μονάδων αντιλαμβανόμενες ώς ενότητα. Η έννοια της ταυτότητας-ενότητας μέσα από την σύνθεση ενός πλήθους στοιχείων εκφράστηκε και από τα παράδοξα του Παρμενίδη.
Σύμφωνα με τον Baxter, υπάρχουν δύο τρόποι που μπορούν δύο πράγματα να γίνουν ένα. Ο ένας είναι να γίνουν στοιχεία ενός πράγματος και ο άλλος είναι να γίνουν ίδια. Ένα παράδειγμα για το πρώτο είναι όταν ένας άνδρας και μία γυναίκα ενώνονται με τον γάμο, δηλαδή σε ένα “πράγμα”, ωστόσο παραμένουν εμφανώς δύο διαφορετικές οντότητες. Ως παράδειγμα για την δεύτερη περίπτωση, φανταστείτε δύο διαφορετικές εικόνες που συγχωνεύονται σε μία. Στην δεύτερη περίπτωση δημιουργούνται τα εξής προβλήματα. Είναι δυνατή η μεταφορά της ταυτότητας των δύο πραγμάτων στο νέο πράγμα που θα δημιουργηθεί; Διατηρούνται τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των δύο πραγμάτων που ενοποιούνται; Από τα παραπάνω αντιλαμβανόμαστε το πρόβλημα της σύνδεσης των διαφορετικών κομματιών του “εγώ” σε μία ταυτότητα έτσι όπως αυτά δημιουργούνται μέσα από την συνεχή αλλαγή της, και την δυνατότητα συνέχειάς της.
Ωστόσο υπάρχει κάτι που διατηρεί σταθερή την αντίληψή μας για τα πράγματα και ορίζει την ταυτότητά τους. Ας πάρουμε την περίπτωση της προσωπικής ταυτότητας του ανθρώπου. Πού βασίζεται η ταυτότητά μας; Μία κοινή πεποίθηση λέει ότι το σώμα μας είμαστε εμείς. Εάν όμως χάναμε τα μαλλιά μας, την ακοή μας ή το ένα μας πόδι θα εξακολουθούσαμε να είμαστε εμείς; Φυσικά ναι. Εάν για κάποιο λόγο έπρεπε να επιλέξουμε να διατηρήσουμε μόνο ένα μέρος του εαυτού μας ποιο θα ήταν; Οι περισσότεροι δεν θα επέλεγαν το δάχτυλό ή το αυτί τους, αλλά μάλλον τον εγκέφαλός. Αυτό δείχνει ότι όλα τα μέρη του σώματός μας δεν έχουν την ίδια αξία για εμάς και την μοναδική μας ταυτότητά όπως την αντιλαμβανόμαστε. Ο εγκέφαλος είναι εκείνος που συνδέεται πιο κοντά με αυτή. Πολλές θρησκείες, όπως και ο Χριστιανισμός θεωρούν ως σημαντικότερο μέρος του εαυτού μας αυτό το άυλο πράγμα που φεύγει μόλις το σώμα πεθαίνει και ονομάζεται ψυχή. Όταν βρισκόμαστε με τον/την σύντροφό μας μόνοι και ρωτάμε τι είναι αυτό που σου αρέσει σε εμάς, οι απαντήσεις όπως το στήθος, τα μαλλιά, ή η μύτη, για πολλούς από εμάς δεν είναι ικανοποιητικές, γιατί δεν μας δίνουν την αίσθηση της προσωπικότητας όπως την αντιλαμβανόμαστε και που θα επιθυμούσαμε ως απάντηση. Θα προτιμούσαμε σαν απάντηση κάτι πιο κοντά στον “εαυτό μας” όπως η ψυχή ή το μυαλό μας.
Το μυαλό μας βρίσκεται πιο κοντά, ή καλύτερα μας καθορίζει πιο πολύ από τα υπόλοιπα τα μέλη του σώματός μας, προσδιορίζοντας την ταυτότητά μας. Όμως εάν με κάποιο χτύπημα στο κεφάλι, χάσω την ικανότητά μου να μιλώ γαλλικά, ή να μαγειρεύω, ή να κάνω ποδήλατο, παύω να είμαι “εγώ”; Μάλλον όχι. Η ταυτότητά μου είναι κάτι περισσότερο από τις δεξιότητές μου. Μία θεωρία υποστηρίζει ότι η ταυτότητά μου σχετίζεται με τις μνήμες και τις εμπειρίες που έχω. Ωστόσο εάν κάποιος χάσει αυτές τις μνήμες του, εξακολουθεί να είναι “αυτός”; Κάποιοι θα απαντήσουν πως όχι. Αρκεί να μείνει κάτι άλλο, που ονομάζεται χαρακτήρας. Εάν συνεχίσουν να με ενδιαφέρουν τα ίδια πράγματα, να αντιδρώ με τον ίδιο τρόπο και έχω το ίδιο χιούμορ τότε κατά ένα θεμελιώδη τρόπο παραμένω το ίδιο πρόσωπο.
Ο φιλόσοφος Bernard Williams στο σύγγραμμα του “The Self and the Future” περιέγραψε ένα θεωρητικό πείραμα:
Φανταστείτε ότι με κάποιον τρόπο ένας επιστήμονας μπορούσε να μεταφέρει από εσάς όλες τις ψυχολογικές ιδιότητες σας (πιστεύω, αξίες, μνήμες, αντιλήψεις κ.λ.π) στο σώμα ενός αγνώστου, και αντίστοιχα τις δικές του ψυχολογικές ιδιότητες τις τοποθετούσε στο δικός σας σώμα. Τώρα θα πρότεινε το εξής: Ένας από “εσάς” θα βασανίστει και ο άλλος θα φύγει με 100.000 ευρώ. Ποιον θα διαλέγατε για την επώδυνη δοκιμασία; Αυτό το πείραμα δοκιμάζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας. Η ψυχολογική θεωρία της ατομικής ταυτότητας αρνείται την δυνατότητα κάποιου ατόμου να παραμένει ίδιο εάν χάσει τις προσωπικές ψυχολογικές του ιδιότητες, δηλαδή τον χαρακτήρα του. Η θεωρία της μνήμης υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος διατηρεί την ενιαία ταυτότητα διότι διατηρεί μνήμες του εαυτού του και των εμπειριών του με έναν τρόπο που αυτές οι μνήμες συνδέονται μεταξύ τους.
Branding
Η έννοια του χαρακτήρα είναι ίσως το καθοριστικό στοιχείο που προσδιορίζει την ταυτότητα ενός ανθρώπου, ενός τόπου ή ενός προϊόντος. Ο χαρακτήρας, είναι ένα σύνολο χαρακτηριστικών που ο συνδυασμός τους σκιαγραφεί μία μοναδική οντότητα η οποία μπορεί να διαφοροποιείται και να γίνεται διακριτή από τις υπόλοιπες. Το σύνολο των ιδιοτήτων αυτών θα πρέπει να έχει νόημα για εκείνους που αντιλαμβάνονται τον χαρακτήρα και να επικοινωνεί ένα ξεχωριστό μήνυμα ή μία μεγάλη ιδέα. Με άλλα λόγια δεν αρκεί μόνο κάποιος να έχει έναν χαρακτήρα αλλά θα πρέπει να είναι και μοναδικός.
Η προσέγγιση του μοναδικού χαρακτήρα έχει γίνει και από την επιστήμη του branding. Ένα πρίσμα που σκιαγραφεί έναν μοναδικό χαρακτήρα των brands αλλά και της ανθρώπινης ταυτότητας, είναι το εξής:
|
Τελικά ο μοναδικός χαρακτήρας μιας οντότητας (ανθρώπινης ή brand) ίσως να είναι αυτό που οι άλλοι αντιλαμβάνονται για αυτόν. Αυτό σημαίνει ότι ένας χαρακτήρας δεν γίνεται αντιληπτός με έναν μοναδικό τρόπο αλλά με πολλούς, εάν όχι άπειρους. Για παράδειγμα δηλαδή, ένας άνθρωπος μπορεί να γίνει αντιληπτός με διαφορετικό τρόπο από διαφορετικούς ανθρώπους. Αυτό μπορεί να οφείλεται στους διαφορετικούς κοινωνικούς ρόλους που μπορεί να παίζει στην ζωή του, στις διαφορετικές σχέσεις που αναπτύσσει με διαφορετικούς ανθρώπους, στις διαφορετικές συνθήκες που δραστηριοποιείται. Τελικά, ίσως ο χαρακτήρας να είναι αυτό που οι άλλοι αντιλαμβάνονται για εμάς και όχι αυτό που εμείς πιστεύουμε για τον εαυτό μας (brand). Και είναι αυτή η άποψη που καθορίζει την μετά θάνατο “ζωή” μας, δηλαδή το πώς και πόσο θα ζούμε στην μνήμη των ανθρώπων.
Πηγές
plato / ncbi / implausible wolrds / apa / live science / wide walls
Books / Papers
WHAT IS IDENTITY, Stanford University, 1999
Composition as Identity, A. J. COTNOIR
Many one identity, Donald Baxter, Princeston University, 1988
Strategic Brand Management, Keller, Aperia, Georgson, 2008
Φωτογραφία Artwork
Tetsuo Aoki, Pinterest
Editing by CHARACTERS
